استاندارد ISO چیست؟ انواع استاندارد ISO؟

استاندارد ISO چیست؟ انواع استاندارد ISO؟

همه ما در طول زندگی روزمره علائم و نشانه های استاندارد ISO را مشاهده می کنیم؛ روی بسته بندی محصولات مختلف و یا وبـسایت شرکت ها و سازمان های مختلف علائم و نشانه های ISO را می بینیم، این استاندارد علائم و نشانه های مختلفی دارد و دارندگان آن، آن را بعنوان نشان افتخار خود معرفی می نمایند.

در این مقاله به بیان تعریف استاندارد ایزو و معرفی انواع آن می پردازیم.

ایزو (ISO) چیست؟

عبارت ایزو (ISO) مخفف عبارت International Organization for Standardization می باشد و معنای این عبارت “سازمان بین‌المللی برای استانداردسازی” است.

ایزو سازمانی جهانی است که به هیچ دولت و یا ارگانی وابسته نیست، این سازمان وظیفه دارد به تدوین، توسعه، صدور و انتشار استانداردهای بین المللی بپردازد، سازمان ایزو در تاریخ 24 فوریه سال 1947 در ژنو سوئیس تأسیس شد و هدف آن تدوین استانداردهای بین المللی برای سهولت در امر تجارت بود.

این سازمان بین المللی متشکل از یک شبکه از مؤسسات استاندارد ملی در 157 کشور می باشد (سازمان استاندارد ملی ایران یکی ازآنها است) و فعالیت آن بر پایه یک مرکز در هر کشور و مرکز اصلی در شهر ژنو سوئیس است؛ در حال حاضر مرکز اصلی در شهر ژنو سوئیس فعالیت می کند و وظیفه هماهنگی مراکز مستقر در دیگر کشورها را عهده دار است.

دریافت گواهینامه استاندارد ایزو (ISO) چگونه است؟

متقاضی دریافت ایزو باید دستورالعمل ها، بهینه سازی ها، فرآیندها، و اقدامات لازم مورد نظر سازمان ایزو را روی محصول خود و در سیستم و مجموعه خود پیاده سازی نمایند و پس از آن با تایید کارشناسان ایزو موفق به دریافت گواهینامه استاندارد ایزو می گردند. شرکت های متقاضی دریافت، برای پیاده سازی صحیح الزامات در کمترین زمان از شرکت های مشاور ایزو بهره می گیرند.

اهمیت استاندارد ایزو به نحوی است که امروزه در تولید و عرضه خدمات و محصولات شرط اصلی و اولیه در داد و ستد های بین المللی می باشد.

وجود نشان ایزو بر روی محصولات، به این معنی است که این کالا از لحاظ سطح کیفیت مورد تایید سازمان جهانی ایزو است.

انواع استاندارد ایزو:

1)استاندار ISO 9000
در سال 1987 توسط کمیته‌ فنی 176 سازمان بین المللی استاندارد (ISO/TC۱۷۶) سری استانداردهای ایزو 9000 معرفی شد. هدف از تهیه و تنظیم این سری از استاندارد ایزو ایجاد یک الگوی بین‌المللی برای استقرار و پیاده سازی سیستم‌های مدیریت و تضمین کیفیت است، بطور کلی این استاندارد در افزایش سطح بهره وری و کارایی سازمان و افزایش سطح رضایت مشتری بسیار مؤثر است.

استاندارد ایزو 9000 در سال 1994 و 2000 در جهت فرآیندگرایی و و نگرش نهادینه نمودن بهبود مستمر در سیستم مدیریت کیفیت سازمان از طریق اصلاح فرآیندها، مورد ویرایش و تدوین مجدد قرار گرفت.

در واقع در استاندارد ایزو 9000، گواهینامه به یک محصول خاص اعطا نمی شود، بلکه به ارزیابی فرآیند تولید کالا یا خدمات را در یک واحد تجاری، تولیدی، خدماتی و… می پردازد.

مزایای بکارگیری استاندارد ایزو 9000:

بررسی نمودن مجدد فعالیت های سازمان بر اساس اهداف و برطرف نمودن کاستی‌ ها
شفافیت در شاخصها و فرآیندهای سازمان
تعریف فعالیت های سیستماتیک و برنامه ریزی شده و حذف و جلوگیری از دوباره کاری ها
کاهش هزینه ها
ایجاد اعتماد و اطمینان خاطر درون سازمانی
ایجاد اعتماد و اطمینان برای مشتری
افزایش قدرت رقابت بین المللی
این استاندارد در همه سازمانهای پژوهشی، خدماتی، تولیدی، آموزشی و… کاربرد دارد

استاندارد ایزو 9000 استانداردی است که در بردارنده الزامات عمومی سیستم مدیریت کیفیت برای همه سازمان ها است؛ هر صنعت استانداردهای خاصی دارد که الزامات خاصی را برای آن صنعت تعریف نموده اند؛ الزامات قید شده در این استانداردها به دو صورت مکمل و یا جایگزین، الزامات عمومی سیستم مدیریت کیفیت سازمان را تشکیل می دهند.

2)استاندار ISO 14000
استاندارد ISO 14000 شامل استانداردهای بین الملی در ارتباط با سیستم‌های زیست محیطی می باشد. این استانداردها در سال ۱۹۹۶ میلادی توسط کمیته فنی ۲۰۷ سازمان ایزو تهیه و تدوین شدند.

قسمتی از سیستم های جامع مدیریت، سیستم های مدیریت زیست محیطی هستند.

این سیستم شامل مواردی در زمینه تهیه و اجرای خط مشی زیست محیطی سازمان است؛ مواردی از قبیل ساختار سازمانی، فعالیت‌های طرح‌ریزی، تعریف مسئولیت‌ ها، تعیین روش‌ها و فرایند‌ها از جمله این موارد هستند.

این استاندارد مربوط به فرآیند تولید بوده و شامل خود کالا نمی شود؛ در واقع این گواهینامه به واحدهایی اعطا می شود که برنامه هایی برای حفظ و نگه داری محیط زیست داشته باشند و آن برنامه ها را به شکل صحیحی اجرا کنند.

مزایای بکارگیری استاندارد ایزو 14000:

ایجاد سیستمهای مدیریت زیست محیطی در جهت حفظ محیط زیست
کم کردن موانع غیر تعرفه ای تجاری با توجه به بها دادن بیشتر به محیط زیست در سازمان‌ها و ایجاد سهولت در تجارت بین الملل
افزایش مشتریان و افزایش سهم بازار بین المللی
افزایش سطح رعایت مقررات و قوانین در راستای حفظ محیط زیست محیط زیست
استفاده بهینه از منابع طبیعی
ایجاد سهولت در تجارت بین الملل
افزایش ارزش افزوده در سازمان
کاربرد این استاندارد برای همه صنایع و سازمان های مختلف تولیدی و خدماتی می باشد

3)استاندار OHSAS 18001:

این نوع استاندارد در جهت ارزیابی ایمنی بهداشت شغلی (Occupational Health & Safety Assessment Series) بوده و دارای سیستم امتیازبندی و اخذ گواهینامه است.

در سال 1998 مؤسسات استاندارد بریتانیا، شرکتهای اصلی گواهی دهنده انگلستان و سایر سازمانهای بین‌المللی استاندارد کمیته ای تشکیل دادند، هدف این کمیته تهیه و تدوین استانداردی واحد و منسجم بود.

استاندارد OHSAS 18001 در جهت برطرف شدن نیاز سازمانها به یک سیستم استاندارد مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی تدوین شد تا بوسیله آن سیستم مدیریت خود را در زمینه‌ های بهداشتی و ایمنی ارزیابی نمایند.

ساختار استاندارد OHSAS 18001 در جهت سازگاری با استانداردهای ایزو 9000 و ایزو 14000 تدوین شده است تا سازمان‌ها توانایی اجرای سیستم‌های مدیریت کیفیت، محیط زیست و بهداشت شغلی و ایمنی را بصورت هم زمان ادغام شده داشته باشند و سیستم مدیریتی یکپارچه‌ ای را ایجاد کنند.

ساختار سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی، در جهت حذف و یا به حداقل رساندن خطرات مرتبط با بهداشت و ایمنی کارکنان و سایر طرف‌ های مرتبط به ایفای نقش می پردازد.

مزایای بکار گیری استاندارد OHSAS 18001:

سیستمی مستند و طرح ریزی شده در ارتباط با بهداشت و ایمنی شغلی است.
این سیستم در جهت ایجاد محیط کاری ایمن‌تر و سالم‌تر و مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی بوجود آمده است.
افزایش سطح دانش در زمینه مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی
کاهش ریسک وقوع اتفاقها، حوادث، رویدادها و ….
این استاندارد در همه سازمان‌ ها و سیستم های تولیدی و خدماتی قابلیت اجرا دارد.

4)استاندار ISO 22000:

استاندارد ISO 22000 سیستم مدیریت ایمنی مواد غذایی است؛ و شامل الزاماتی در زمینه کنترل آلودگی ها و مخاطرات بهداشتی و بیماری زایی در زمینه خوراک و مواد غذایی می شود؛ این استاندارد برای سیستم ها و سازمان های فعال زنجیره مواد غذایی است. کنترل صحیح و مناسب در طول زنجیره غذایی بسیار ضروری است زیرا در هر مرحله امکان بروز مخاطرات ایمنی غذایی امری اجتناب ناپذیر است؛ بکار گیری این سیستم در شناخت و کنترل موارد زمینه ساز مخاطرات کمک بسیار بالایی می کند.
زنجیره مواد غذایی شامل شرکت هایی که به صورت های مختلف در  در موضوع خوراک و مواد غذایی فعالیت می کنند شامل زنجیره غذایی می شوند؛ از زمین کشاورزی گرفته تا حمل و نقل کنندگان مواد غذاییتولید کنندگان مواد غذایی دام و طیور، صنایع تولیدی و بسته بندی مواد غذایی، رستوران ها و… از اجزای زنجیره غذایی هستند.

الزامات استاندارد ایزو 22000 برای سازمان ها و صنایع فعال در زنجیره غذایی بگونه ای است که تضمین نماید محصول غذایی ارائه شده عاری از هر نوع آلودگی باشد.

انواع آلودگی در این استاندارد شامل سه دسته آلودگی میکروبی، شیمیایی و فیزیکی می شود.

همه سازمان ها و صنایع مرتبط با زنجیره غذایی می‌توانند از این استاندارد بهره بگیرند.

5)استاندار ISO /IEC 17020:
این استاندارد جزء استانداردهای تخصصی می باشد و در برگیرنده الزامات مربوط به سازمان های بازرسی فنی است و برای فعالیت سازمان های مختلف بازرسی کننده کاربرد دارد. هدف این استاندارد تعیین معیارهای عمومی سازمان‌ های بازرسی کننده بی طرف می باشد، سازمان های بازرسی فنی با پیاده سازی و رعایت الزامات این استاندارد سیستم خود را در معرض ارزیابی نهاد های تایید صلاحیت کننده کشور قرار می دهند تا با تایید صورت گرفته امکان ارائه خدمات بازرسی فنی را پیدا کنند.

این استاندارد در همه شرکت ها و موسسات بازرسی قابل استفاده است.

6)استاندار ISO /IEC 17025:

این استاندارد در بردارنده الزامات عمومی برای صلاحیت آزمایشگاه های آزمون، کالیبراسیون (آزمایشگاه های صنعتی)، تست و اندازه گیری میباشد، استاندار ISO /IEC 17025 یک مرجع بین المللی برای آزمایشگاه هایی با محور فعالیت کالیبراسیون و آزمون است، در این استاندارد سیستم کیفیتی در جهت تایید و سنجش اعتبار، صلاحیت و توانایی آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون تدوین شده است، و این سیستم به تشریح سیستم مدیریت کیفیت آزمایشگاه ها می پردازد.

7)استاندار ISO/TS 16949:
استاندارد سری ایزو 9000 برای بسیاری از سازمان ها به عنوان پایه و اساس سیستم مدیریت کیفیت عمل می کند، اما برخی از سازمان ها و تولید کنندگان مانند صنایع خودرو، که علاقه بیشتری نسبت به افزایش سطح کیفی خود دارند اقدام به تدوین الزاماتی در جهت برآورد این علاقه مندی خود نموده اند؛ استاندارد ISO/TS 16949 استاندارد مدیریت کیفیت ویژه صنایع مرتبط با خودروسازی است. در این استاندارد، کلیه الزامات مورد نیاز در تمایمی سیستم مدیریت کیفیت در امور مختلف از جمله طراحی، توسعه، تولید و دیگر خدمات مرتبط با صنعت خودرو تدوین شده است. میتوان گفت خودروسازان و قطعه سازان زیرمجموعه و دیگر آن ها با اجرای استاندارد TS 16949 مدیریت کیفیت محصولات و خدمات در کلیه مراحل را مورد توجه قرار می دهند.

هدف از پیاده سازی استاندارد TS 16949:
هدف از پیاده سازی این استاندارد اجرای یک سیستم مدیریت کیفیت، با هدف بهبود مستمر ، پیشگیری از بروز نقص و کاهش اتلاف در زنجیره تامین است.

8)استاندار HACCP:

این استاندارد در بر دارنده مجموعه الزامات مربوط به سیستم مدیریت بهداشت مواد غذایی می باشد؛ در استاندارد HACCP، اصول تحلیل خطر و کنترل بحران در صنایع غذایی را بیان می شود، به عبارتی استاندارد HACCP را می توان زیرمجموعه استاندارد مدیریت کیفیت مواد غذایی ISO 22000 تعریف نمود.

مزایای بکارگیری:

با اجرای این سیستم با توجه اجرای مراحل کنترل مناسب و موثر در طول فرآیندهای مختلف کار از جمله پذیرش مواد اولیه، تولید محصول، انبار، نگهداری و ارسال محصول می توان اطمینان حاصل نمود که با حداقل هزینه ممکن کنترل های اساسی صورت گرفته و سیستم از مزایای زیر برخوردار شده است:

ایجاد رضایت و اطمینان در مصرف کنندگان
تولید کم عیب و نقص
جلوگیری از ریسک و مخاطرات شیمیایی، میکروبی و فیزیکی که وجود آن در فرآورده‌های غذایی موجب آسیب به اعتبار سازمان و اطمینان مشتری شود.
این سیستم با سایر سیستمهای مدیریت کیفیت سازگاری دارد.
کلیه سازمانهایی که به گونه های مختلف در زنجیره تامین مواد غذایی نقش دارند  (مجتمع های کشت و صنعت، تولید کنندگان، توزیع‌کنندگان، شرکت های حمل و نقل و نگه داری مواد غذایی) می توانند با بکارگیری اصول این استاندارد نسبت به تضمین سلامت محصولات غذایی اطمینان لازم را داشته باشند.

9)استاندار IMS:

استاندارد IMS و یا به بیان بهتر سری گواهینامه IMS سیستم مدیریتی یکپارچه (سیستم مدیریت یکپارچه به معنای در کنارهم قرار دادن چند سیستم مدیریت در یک سازمان و کنترل و مدیریت همزمان آنها باهم می باشد.) است که شامل سه استاندارد زیر می باشد:

سیستم مدیریت کیفیت ISO 9001

سیستم مدیریت ایمنی و سلامت ISO 45001

سیستم مدیریت محیط زیست ISO 14001

اجرا این استاندارد و دریافت گواهینامه آن سازمان را در رسیدن به رشد و تعالی در سطح قابل قبولی یاری می نماید. همچنین بدلیل اینکه این گواهینامه شامل سه استاندار است دریافت آن باعث صرفه جویی در هزینه های کیفیت سازمان می گردد.

اجزای گواهینامه IMS (سیستم مدیریت یکپارچه):
در استاندارد ایزو ۹۰۰۱ به موضوع مدیریت کیفیت تولیدات یا خدمات سازمان پرداخته می شود و دارنده این گواهینامه گویای توجه در عملکرد خود به موضوع کیفیت تولیدات و خدمات است.

استاندارد ایزو ۱۴۰۰۱ (مدیریت زیست محیطی) سازمان ها را در جهت دستیابی به اهداف زیست محیطی و اقتصادی یاری می نماید؛ دارنده این گواهینامه به این موضوع اشاره دارند که به محیط زیست آسیبی وارد نمی کنند.

ایزو ۴۵۰۰۱ (مدیریت ایمنی و سلامت) استانداردی است که در آن سازمان به دنبال حذف و یا به حداقل رساندن ریسک های ایمنی و بهداشتی برای کارکنان و سایر افراد در معرض این ریسک ها است؛ اخذ این گواهینامه به معنای توجه سازمان به ایمنی و سلامت کارکنان و دیگر ذینفعان است.

قبل از عرضه ایزو ۴۵۰۰۱ در سال ۲۰۱۸ سری استاندارد IMS شامل ایزو ۹۰۰۱ و ایزو ۱۴۰۰۱ و OHSAS 18001 بوده که استاندارد ایزو ۴۵۰۰۱  بعدا جایگزین OHSAS 1800 گردیده است.

10)استاندارد HSE:

HSE  استانداردی جهانی  است که الزامات آن در سیستم شامل سه بخش اصلی سلامتی، ایمنی و محیط زیست می باشد؛ استانداردهای HSE به سه بخش اصلی تقسیم می شوند و هر کدام از بخش ها دارای استانداردهای اختصاصی مربوط به خود می باشند.

این استانداردها در هر محیط کاری با هم تفاوت هایی دارد و میزان رعایت و چگونگی رعایت این استانداردها در مقایسه با استانداردهای دیگر در هر محیط‌ کاری متفاوت است، به عبارتی در هر محیط کاری استاندارها با اولویت های متفاوتی اجرا می شوند.

داشتن گواهینامه HSE در هر مجموعه به معنای این است که سیستم در انجام فعالیت های خود و اجرای فرآیندها، در اجرای الزامات مربوط به ایمنی و بهداشت شغلی مربوط به کارکنان و همچنین الزامات مربوط به محیط زیست پایبند می باشد.

مزایای طراحی و پیاده سازی HSE:

کاهش حوادث برای کارکنان در محیط کار

کاهش آسیب ها و عواقب بلند مدت ناشی از کار برای کارکنان

افزایش کارایی در ارائه خدمات و تولیدات بیشتر

ایجاد محیطی ایمن و ایده آل برای کارکنان و در نتیجه افزایش انگیزه کارکنان بدلیل کار در محیطی امن و ایمن

شناسایی و ارزیابی خطرات پنهان در محیط کار

کاهش آسیب ها و آلودگی های زیست محیطی (آلودگی آب، خاک، هوا و…) و نگهداری منابع طبیعی

مدیریت ایمن و صحیح پسماندها